Корреспондент. Ассаляму алейкум Нури агъа. Озюнуз акъкъында бир эки лаф айты боласыз.
Нури агъа. Мына, баллар, бутюн къырымтатар халкъы иле бизлер де 44-сенеси Крымдан Узбекистангъа сюргюн олдыкъ.. Узбекитстангъа бардык , о вакъыт мен даа 12 яшлы бала эдим. О вакъытлар екъсузлыкъ вакътлар эди,чюнки дженк вакъыт лары эди. Къыйналдыкъ, пек къыйналган вакъытларымызда олды. Чокъ халкъларымыз олип кеттилер. Олипкеткенине бакъмаздан кене биз яшадыкъ.
Чапкъаладыкъ , бала-чагъа олып ана-бабанен берабер Узбекистанда чокъ хорлукъ корьдик. Анда да барып озюмиз эв-баркъ ясадыкъ. Эллинджи сенелернинъ ортасында эвлендим. Эвленгенсонъ баракъларга тюштик. Пек агъыр аллар эди о заманлары. Текяран бостан этип, уякъ- буякъ чалышып, бала-чагалы олдыкъ. Аллахкъа шукюр яшайышымыз бир карар олгъан эди. Тузельди амма, эбет Ветанымызгъа каъйтып кельмек керек олды . Мында кельмезден эвель омюр аркъадашым азчыкъ динге ихтибар бере эди. Рус арифлеринен олса да, Къурандан бир сыра сурелерни окъур эди. Сонъ манъада зорлады, менде о вакъыт динимизге сыгъынып башладым . «Ясин»ни, «Тебареке»ни эр заман окъумагъа тырыштым. 90 сенеси балалар Ватанымызгъа къайтып «Красная зорька»деген койде ерлештилер.Бу койнинъ эски ады «Къарача къанъгъыл» олгъан,шимди шу койде яшаймыз.
Бу ерге кельгенде у вакъытта таныш- билишим екъ эди. Таныш - билиш олмаса да ,танышмакъ ичюн чешит кой мерасимлерге къатнадым,кой сакинлеринен таныштым. Сонъ бир молла адамнен таныштым.шу адамнен бирликте коюмизнинъ дуаларына къатнап башладыкъ. О вакъыт бизде джами ёкъ эди,онынъ ичюн биз Акъмесджитке джума намазына къатнай эдик. О заманда Сейт джелил эфенди муфтий эди. Сабри ядымджысы эди. Оларнен бирабер бизде чалыштыкъ. Чокъ укюметлерден, чокъусы Туркиеден ярдым келе эди. У вакъыт ларда Кебир джамиде ремонт баш -ланган эди. Бизлер шимди кятип олган ерчикте намаз окъур эдик. Адам чокъ олмай эди, 15-20 адам. Мындан электричканен анда къатнай эдик. Бизге Сабри эфендимиз ваазларны ве насихатларны пек яхшы бере эди. У мальде чокъ чешит тюрлю диний китаплар келе эди.Бизлерге даркъатмакъ ичюн пек чокъ бере эдилер. Адамларга никях окъугъанда, башка мерасимлерде даркъата эдик. Бойле этип чалышып юрьдик.Имамлыкъны Амет агъа алып бара эди. Коюмизде джами екъ эди.Сонъра исе коюмизде яшагъан Айдер деген бир оглан коюмизден бир кичкене эвчик джами ичюн тапты, ве ибадетлеримизни шу эвчикте япып башладыкъ. Эльбетте, 15 къарттан ибарет дин джимиетни тешкиль эттик. 92-93 йыллары намазга пек аз адам келе эди, 4, 5, 10 адам, эгер 15 адам кельсе биз къувана эдик. «О, адам чокъ кедьди» деп,пек къувана эдик,о мальде картлар тек келе эди.Яшлар динге ихтибар бермейэди. Сонъ шу Айдер бизге джами 80 адамга куруп береим деди. Амет агъа имамымыз кеченген сонъ, имамлыкъкъа мени сайладылар. Башта Канальный деген сокагъында ер алдылар. Сонъ мен дедим олсун бир меркезий джами Сарабузде (Гвардейское) яваш- яваш четлерде олган койлерге де олур. Ерни колай алмадыкъ. Шимдики даин дегиль эди. Мен пос советке ариза яздым, поссовет аризамны имзалады. Къартларнынъ ярдымы иле барып бу Меркезий ерде участка алдыкъ. Эльбетте, шимди вакъыткъадже бу къартлар вефат эттилер, рахметли олдылар энди. Олардан мен калдым ве намазда янымда турган Ахтем агъа бирабер къалдыкъ. Эски къартлар эписи рахметли олдылар. Ана шуерде моллалыкъ япамыз.Ана яваш-яваш яшларамызда дин акъкъында окъуп башладлар. Яваш-яваш яшларда динге сыгъынып ,джамимизгеге келип башладылар. Эпсимиз бу къургъан джамимизде ибадет этип юремиз. Шукюр Аллахкъа.
Корр. Сиз Хаджылыкъкъа бардыныз, Хадж акъкъында бир квач сёз айтабилесинъизми?
Н. а. Энди аджылыкъ меселесине кельгенде , кенеде бизге чет мемлекетлерден ярдым келе эди. Саудовский Аравиядан да башкалардан, бильмеим. Шу вакъытта эр йыл хаджга 100 адам бедава бара эди. Сонъ бизде отуруп бекледик. Сонъ СейтДжелил эфендимиз бошалып кетти, ондан сонъ Нури эфендимиз олды ода сонъ бошалып кетти , бильмием беким биревге келешмегенлер, галиба.Яхшы адамлар эди, динге пек сыгына эдлер. Бу Эмирали олды шимди. Бу Эмирали олгъан сонъ бизде оны бекледик.бизлердей кой ималарыны йиберсин дедик. Амма , биз джамини курганда Эмир али эфенди бильмейэди. Амма Эмиралиге аджджылыкъкъа бармакъ ичюн риджа эттик. « Ана, бизге айтарлар» деп бек леп отурдыкъ . Айтмаган сонъ мен бир кунь озюм анда бардым ана «боле, боле» деп….. Барган сонъ буаджылыкъ меселени бильмек ичюн Каменкада яшаган бир Серан деген огълангъа, бардыкъ. У айты «эльбетте , бармагъа мумкюн, анда барыла. Амма мукайт олунъыз сизге бир имтихан бермек керек олур, берып оладжасызым екъмы» деди. Биз айтык: « насыл имтихан хаджге бармага?» «А , бир имтихан…»деди. Беким истемегендирлер бизни хаджылыкъа елламага « имтихан бермек керек деп.» биз айттыкъ: « корермыз беким берип олурмыз». Не олсада биз бекледик,амма бизге сыра кельмеди бармагъа. Сонъ мен озюм 2005 йылы меним торуным Туркие- де окуй эди. Бир кунь торуным: «Къартбаба, сиз хаджлыкъа азырленеэдинъиз, бараджакъ эдинъиз» -деп сорады менден . «Бараджакъ эдим, амма…Напайым, загран паспортым алдык, шийлер азырлендик, амма бизни ёллагъан адам олмады.Торуным айты: «бармагъа истейсинъизмы?» « бармагъа истейим,амма ким йибереджек… лаф- лафнен» сонъ о айтты «мен ярдым этермен». О торуным адамларнен бирарабер ярдым этти.Озюмнен берабер даа бир къартийге ярдым этинъиз дедим, чюнки мен энди къарт ,озюм ёлгъа чыкъмагъа джесаретим ёкъ .Чокъ сагъ олсунлар ярдым эттилер,бизлернен бире даа бир яш кетти ,адыны шимди унуттым… Мына 2005 сене хаджылыкъа барып кельдим. Шу йылы бизде бир яш Абдулла деген имамлыкъ япып башлады. Оны энди Кебир джами бизге санки Абдулланы ёллагъан экен. Абдулла манъа озю кельди. «Нури агъа» деди «сизинъ джамиде имам екъ екен , сиз картайдынъыз,мени егер кабул этсенъиз мен сизде имамлыкъ япарман» мен айтым : «Эбет,энди сиз яшларгъа ёл, биз къарт олдыкъ, сиз бизим еримизде турмакъ , еримизни алмакъ керексиз. Ана энди Абдулла мен хаджылыкъа баргъанда имамлыкъ япып юьрди. Анда барып кельдик. Хаджылыкъта эр ерлерни корьдик, ибадет яптыкъ, къайтып кельдик Аллахкъа бинъ кере шукурлер олсун.
Сонъ Абдурахман кельди, бизде имамлыкъ япты. Эбетте, мен беллесем оны, дин джимиетке муфтиятымыз къаиль этмедилер энди о мальде сакъаллылар,хизбут тахрирлер деген болюшмелер башлады,буны муфтият башлады бу сакъаллы,бу хизбут тахрир демеге. Бизим дин джимиетте чешит турлю дин акъынтылары болюнип башлады. Ондан эвель даа Эльдар деген бир бала узакъ манъа катнамакъ деген чыкъып кетти,оны кимсе къувгъаны екъ,онъа келишмеди чыкъып кетти.Ана энди Абдурахман бизим къоюмизден олгъаны ичюн онъа айттык .Имамлыкъ япсан яп. Эльбетте Эмирали ге келешмеди. О вакъытта, Эльдар муфтият та чалыша эди оны да сен Хизбут тахрирсин деп иштен чыкъарганлар. Сонъ айляндырып айляндырып, оны мында имам этип къойдылар. Ана энди Абдурахмангъа сен хизбуттахрир деп оныда чыкъарганлар. Онын ерине Эльдарны къойды. Ода чалышып олалмады чыкъты. Кене Абдурахман имам лыкъны девам эте. Шимди , Аллахкъа шукур джамиде яшлар чокълашты. Эвель джамиде 15 карт барып олмаган олса шимди 60-70 яшларнен адам топлана, Аллахкъа чохкъ шукур. Озюм имамлыкъ япкъанда, картларнен чалышканда,пек къыйын эди, мен оларны яманламагъа истемейим, иманлары къавий дегиль эди, иманлары къавий олмагъан сонъ бир-бирине ишанмай эдилер. Намаз биткен сонъ бир саат тартышув ола эди, не олды не олмады бир 10-15 къумуш акъчасы кайда кетти. Боле лафлар да олды. Чокъ лафлар ола эди, яшлар олмаганда. Къартларымыз, гъариплер, о дуньянынъ адамлары олдылар. Шимди къартлар беш-дёрт къалды, яшлар ишлерни къолгъа алдылар, башлыкъ этелер. Джамимизде яшлар ишлерни алып баралар.Аллахкъа бинъ шукурлер. Беш вакъыт намаз окъуйлар яшларымыз. «Дискатека барманъ,башка яшларны тарталар. « Дискатекагъа барманъ, ракы ичменъ, эвде бозгунчылыкъ олмасын» деп адамларгъа айталар. Яхшылыкъ япалар.менде оларнен берабер чалышам оларга озюмизинъ урф - адетлерини огретем. Яшлар шимди динден чокъ билелер. «Ясин» окугъанда манасыны айталар. Биз къартлар окъуган дуваларны чокъусын манасын бильмеймиз. Шу маналарыны яшлардан сораймыз. Маналарыны сорап адамларгъа анълатамыз. Джамимизде къавга- шамата екъ. Джамимизде брилик, бирбирлерине достлукъ бар. Не къадар адамларгъа ярдымларымыз тийди.
Корр. Рамазан айы якъынлаша.
Н.а. Эвель рамазан айында ораза тута эдик. шимдиде тутамыз, Аллахкъа бинг шукурлер , къартлыгъыма бакъмайып. Эвельден тек мен Ахтем ярдымджымнен экимиз теравих намазына бара эдик. Башка кимсе екъ эди. АбдурРахман имам олган сонъ бираберлешип 20-25 адам чокълашып теравих намазны къыламыз. Аллаха шукур. Джамиге яшлар кельген сонъ, яшларны динимизге огретелер, къадынлар да къатнайлар. Ораза тутамыз, байрамлар да бек яхшы кече.
Корр. Бу яшлардан зарар корьдинъизми?
Н.а. Айтып отурам да, яшлардан зарар къорьмедик. Аксине, тек файда коремиз. Мен бир шийге пек аджинам. Биз яшларга акъыл огретеджек ерине, аксине, яшлар къартларгъа чокъ акъыл огретелер. Бизим янълышларымызны догъурталар. Биз исе оларга урф- адетмизни огретемиз. джоюлмасын деп. Бизим айтканларымызга екъ демийлер. Олардан мен бир турлю зарар корьгеним екъ. Джамиде намаз къылалар. Хутбелер вааазны алып баралар.
Энди , муфтият дегенде – мифтиятмыз керек! эбет муфти ат догъру елны огретсе, муфти ат айткъан догъру елдан юрермиз. Эльбетте, къыйш янълыш ел айтса, муфтият дегиль ким айтса да, яшлар бу шейлерге къаиль олмазлар, бизлерде оларгъа къошулып къаиль олмаймыз. Чюнки, дин меселеси догъру олмакъ керек. Меджлисде керек. Меджлисиз ишимыз юрьмез. Меджлисимиз къавий олмакъ керек. Тек бир шарты бар- иман. эпси шей иман къвийлигине багълы. Халкъмызны иманы къавий олмакъ керек. иманлары къавий олса динимиз олур. Арамызда болюшмелер, къавгъа шаматалар ола, булар эписи иман зайыфлыгъындан. Амма , иманлары къавий олса Аллахкъа сыгъынырлар, ораза да тутарлар,бир-бирине ярдым этерлер, бозукъ елда балаларымыз юрьмезлер. Мабет, агъа- къардаш даин олурлар. Чюнки Кур’анда айтылгъан : « акъикат му’минлер бир- бирине агъа- къардаш». Эгер бир-биримизге агъа-къардаш олсакъ неичюн айса къыянетлик япамыз? Бу къыянетликнинъ себеби иманымызнынъ зайыфлыгъыдыр. Эвельде мен джамиден къайтып кельсем, гедже юкълап олмай эдим. Шу бир-биримизге инанмагъанымыз, бир-бирине къыянетлик япмагъа тырышкъанымыз,чокъ агъыр келе эди..Амма шимди,ойле ишлер екъ. Аллахкъа бинъ кере шукурлер олсун. Мен сизинъ ёлунъызны догъру саям.. Бойле олмакъ керек. Мен беш вакъыт намаз къылган адамларнен дост олмакъ истейим. Яшларга пек сукъланам.Бу, мына, Хизбут тахрирлер, сакъаллар дедилер энди мен бу шите къаршым. Хизбуттахирым о, сакъл къойгъанымыо, насыл олса да бу адамлар динге къаршы дегиль. Олар бизден чокъ динге сыгъыналар. Джамиде ваазда, я хутбеде мен эшитмедим бир кереде анавыны екъып урунъ, мынавны екъып урунъ. Ойле этменъ бойле этменъ, суселясын окъуман дува окъуманъ, учюни берменъ едисини берменъ. Адамларынъ агъызындан бу лафлар келе. Эбетте ваазда баш таш ичюн эшиттим. Адамнынъ кучю етмей 5-6 бинге баш-таш къоймага. Не керек о. Я да дува япалар.Ашкъа- сувгъа софраны толдуралар. Бу яшлар айталар борджкъа алманъ, кучюнъиз еткенине къадар япынъ. Биревге бакъып этменъ. Имам дувага кошып бутюн адетлеримизни япа. Бильмейим…. Бир яманлыкъ корьгеним екъ.